حس لامسه برای ارتباط با محیط اطرف

حس لامسه

حس لامسه چیست؟

یکی از مهم ترین و پیچیده ترین حواس انسان حس لامسه است . 

ما در طول روز به طور پیوسته از طریق حس لامسه خود با جهان اطراف ارتباط داریم. حتی همین حالا که نوک انگشتان شما موس یا صفحه نمایش موبایل را لمس می کند از این حس استفاده می کنید.

اطلاعات دریافتی توسط حس لامسه بسیار زیاد هستند و حس لامسه برخلاف سایر حواس قابل خاموش شدن نیست، مثلا برای متوقف کردن حس بینایی می توان چشم ها را بست، برای متوقف کردن حس شنوایی نیز می توان گوش را گرفت اما حس لامسه این گونه نیست.

گیرنده های حس لامسه

در پوست ما تعداد زیادی گیرنده وجود دارد که به آن ها گیرنده حسی می گویند و کار آن ها دریافت کردن اطلاعات از دنیای اطراف و انتقال دادن آن به مغز است اما این گیرنده ها انواع مختلفی دارند و همه آن ها برای یک حس نیستند.

مثلا چند گیرنده هستند که فقط گرمی و سردی جسمی که به آن دست می زنیم را می فهمند و با خیس یا خشک بودن آن کاری ندارند و یا چند گیرنده هستند که فقط نرم یا سفت بودن را می فهمند و به سرد یا گرم بودن آن کاری ندارند.

این گیرنده ها هر چه را دریافت می کنند با کمک سلول های عصبی دست به دست می کنند تا به مغز برسد، مغز این اطلاعات را بررسی می کند و به بدن دستور می دهد که عکس العمل درست را انجام دهد، این اتفاق خیلی سریع رخ می دهد.

بعضی از قسمت‌های پوست شما دارای تعداد بیشتری گیرنده است. این قسمت‌ها بسیار حساس‌تر از بقیۀ قسمت‌ها هستند. تصویر این پسر عجیب و غریب به‌نظر می‌رسد زیرا قسمت‌هایی از بدن که تعداد بسیار زیادی حسگر لامسه دارد بزرگ کشیده شده است.

حس لامسه شامل حواسی چون درد، فشار، ارتعاش و دماست.
این حواس به وسیله دو نوع گیرنده واقع در زیر سطح پوست، تشخیص داده می شوند:
1.انتهاهای عصبی آزاد (بدون پوشش) 
2.انتهاهای عصبی پوشیده به صورت اجسام حسی

انواع حس لامسه 

1.لمس سبک (لمس سطحی)

لمس سبک را لمس محافظ نیز می نامند. این امر به این دلیل است که وظیفه آن حفظ امنیت ما است. 

حس لمس سبک به هر چیزی که به آرامی روی پوست ما حرکت می کند ، واکنش نشان می دهد و می تواند شامل خارش یا غلغلک باشد.

مسیر لمس سبک بلافاصله پاسخ می دهد اما اطلاعات حاصل از آن چندان مشخص نیست مثلا اگر چیزی داغ را لمس کنیم یا چیزی را که آسیب می رساند مانند خار را لمس کنیم این نوع لمس پاسخ می دهد.

 تصور می شود کودکان و بزرگسالان با حساسیت لمسی نسبت به کودکان و بزرگسالان بدون مشکلات حسی ،بیشتر به پیام های این مسیر توجه می کنند.
 

2.لمس تشخیصی (لمس تمییزی)

لمس تشخیصی نیز لمس خوب است. این بخش از سیستم لمسی ما اطلاعات کامل و خاصی راجع به چیزی که لمس می کنیم یا مکانی روی بدن که لمس می شود ، ارائه می دهد. 

برای مثال یک عنکبوت روی پوست شما حرکت میکند، سیستم لمس سبک می داند که چیزی ناخوشایند است که دست شما را لمس می کند و مسیر لمسی تشخیصی به مغز می گوید آنچه به پوست شما چسبیده است ، چه چیزی هست. 
از تجربیات قبلی مغز شما می تواند بفهمد که احتمالاً یک عنکبوت است. سپس هنگامی که بازوی خود را احساس می کنید دقیقاً می دانید که عنکبوت در کجا قرار دارد ، این نیز مسیر لمس تشخیصی شما است.

 این مسیر همچنین برای مهارت های حرکتی دقیق و ریز بسیار مهم است. تصور می شود که برای تکامل برنامه ریزی حرکتی یا عملی نیز مهم است.
 
 
3.لمس فشاری یا فشار لمسی عمیق

لمس فشاری ، همان لمس محکم تر یا فشار است. گاهی اوقات فشار لمسی عمیق خوانده می شود و در کنار مسیر لمس تشخیصی کار می کند.

 یک مثال خوب اگر شما را در آغوش بگیرند، مسیر لمس تشخیصی به شما می گوید که شخص کجای بدن شما را لمس می کند اما شما همچنین میزان فشار لمس را احساس می کنید که چقدر سخت است.
 به این احساس که چقدر نرم و یا سخت فشار می آورند ، فشار لمسی گفته می شود. مثال دیگر وقتی کفش خود را محکم می کنید ، می دانید که آیا آنها به اندازه فشار وارد شده به پاهای شما خیلی سفت یا سست هستند. همچنین اگر زیر یک پتوی سنگین قرار دارید ، می توانید فشاری که روی پوست شما وارد می کند را حس کنید.

مراحل رشد حس لامسه در کودک

لامسه یکی از حس‌های کلیدی کودک، به ویژه ‌در هفته‌های اول بعد از تولدش است. این حس نقشی حیاتی در کمک به شما برای ایجاد پیوند عاطفی بازی می‌کند. 

لامسه همچنین به کودک کمک می‌کند نیازها و خواسته‌هایش را به شما انتقال دهد، با افراد دیگر تعامل کند و محیط اطرافش را بررسی کند.

حس لامسهٔ کودکان از هفتهٔ هفتم یا هشتم بارداری شروع به شکل‌گیری می‌کند و تا هفتهٔ ‌۱۱ بارداری، کودک شروع به انجام حرکات ریزی در رحم می‌کند. این حرکات اولین کشف و بررسی‌های کودک در حین لمس محیط رحم و بدنش است. 

کودکان با پوستی فوق‌العاده حساس به دنیا می‌آیند و برخی از قسمت‌های بدنشان از جمله دهان، گونه‌ها، صورت، دست‌ها، شکم و پاشنهٔ‌ پاها بیشتر به لمس حساس هستند. این ویژگی در طول بزرگ شدن کودک رشد می‌کند که به ترتیب زیر خواهد بود:

دورهٔ نوزادی: 

برای یک نوزاد، تماس پوست با پوست بخشی حیاتی از ایجاد پیوند عاطفی و برقراری ارتباط است. او از لمس شدن پوستش توسط شما تسکین پیدا می‌کند.

 همچنین می‌تواند با رفلکس چنگ زدن به لمس شدن پاسخ دهد. اگر کف دستش را نوازش کنید، انگشتانش را دور انگشتان شما حلقه می‌کند و آنها را محکم می‌گیرد. به همین شکل، اگر شیئی را کف دستش بگذارید می‌تواند آن را بگیرد. بیشتر رفلکس‌های کودک با بزرگ شدنش ناپدید می‌شود.

دهان کودکتان نیز بسیار حساس است. او از دهانش نیز به عنوان راه دیگری برای یادگیری و بررسی جهان استفاده می‌کند. اگر با ملایمت گونهٔ ‌کودک را لمس کنید، او در پاسخ سرش را به سمت شما برمی‌گرداند و از دهانش برای بررسی منبع لمس استفاده می‌کند.

1 ماهگی: 
در یک ماهگی دست‌های کودکتان در بیشتر اوقات بسته است اما وقتی باز هستند، اگر کف دستش را لمس کنید از گرفتن انگشت شما لذت می‌برد. مطمئن باشید هر بار از امتحان کردن این کار بیشتر از قبل لذت خواهد برد.

2 تا 3 ماهگی: 
وقتی کارهای کودکتان مثل عوض کردن پوشک یا شیر دادن را انجام می‌دهید، او از تماس بدن شما با بدنش لذت می‌برد. او کم‌کم به تماس محبت‌آمیز و لمس و نوازش ملایم پاسخ می‌دهد.

 زبان، لب‌ها و دهان کودک بسیار حساس هستند و وقتی به یک اسباب‌بازی نرم لثه می‌زند، از این اندام‌ها برای بررسی جنس و بافت اشیا استفاده می‌کند.

در این سن کودکتان قادر نخواهد بود که خودش چیزها را بردارد اما دوست دارد که چیزهایی را در دستش بگذارید. همچنین او می‌تواند تفاوت بین اشیای سفت و نرم را بفهمد.

4 ماهگی:
 همچنان که ماهیچه‌های کودک، به ویژه ماهیچه‌های دست‌هایش رشد می‌کنند و قوی می‌شوند، او کم‌کم دستش را به سمت اشیا دراز می‌کند و آنها را لمس خواهد کرد.

5 ماهگی:  
کودکتان اشیا را برمی‌دارد و در دستش نگاه می‌دارد و حتی آنها را با هر دو دست نگه می‌دارد، اما هنوز از دهانش برای حس کردن بافت چیزها استفاده می‌کند. 

همچنین او در این سن احتمالاً از حس در آب بودن و به ویژه پاشیدن آب در حمام لذت می‌برد.

6 ماهگی: 
حس لامسهٔ کودکتان بهتر شده است. او در حال یادگیری دراز کردن دستش به سمت اشیا و گرفتن آنها با هر دو دست و دست به دست کردن آنهاست.

 او اسباب‌ بازی‌هایی که می‌تواند لمس کند و با آنها تعامل کند را دوست دارد. این علاقه را تشویق کنید؛ مثلاً با فراهم کردن اسباب‌بازی‌هایی که وقتی لمس می‌شوند صدا می‌دهند.

7 تا 8 ماهگی:

 در این سن‌ها آگاهی فضایی کودک در حال رشد است. این آگاهی در کنار حس لامسه، کودک را قادر می‌سازد که تفاوت بین اشیای مسطح و سه‌بعدی را تشخیص دهد.

او از لمس اشیایی که بخش‌های قابل گرفتن دارد مثل دسته یا اشیا پیچ‌خورده و تاب‌دار لذت می‌برد. 

همچنین کودکتان ممکن است چهار دست‌وپا رفتن یا کشیدن خود روی باسن را شروع کرده باشد که به او دسترسی بیشتری برای لمس و بررسی اشیا می‌دهد.

۹ تا ۱۰ ماهگی:

 یک کودک ۹ یا ۱۰ ماهه اغلب می‌تواند چهار دست‌وپا برود. برای همین همواره در حال کشف چیزهای جدید برای لمس کردن است. فقط لازم است اطمینان حاصل کنید که چیزهای توی خانه برای کودک ایمن و بی‌خطر است و این را نیز بدانید که او هنوز از دهانش برای بررسی اشیا استفاده می‌کند. 

همچنین کودکتان از برداشتن اشیا و گذاشتن آنها داخل ظرف‌ها و چیزهای دیگر لذت می‌برد. بهتر است اسباب‌‌بازی‌ها و اشیایی برایش پیدا کنید که رنگی هستند یا بخش‌های متحرکی مثل اهرم، ‌در یا چرخ دارند که کودک بتواند در امنیت آنها را وارسی کند.

۱۱ تا ۱۲ ماهگی:

 وقتی کودک یک ساله می‌شود، همهٔ ‌انواع بافت‌ها را مثل سفت، نرم، سرد، خیس، چسبناک و اسفنجی بررسی می‌کند. 

او دیگر چندان از دهانش برای بررسی اشیا استفاده نمی‌کند و خیلی بهتر می‌تواند دست‌هایش را برای لمس کردن و بازی با اشیا به کار بگیرد.

مشکلات حس لامسه

1.حساسیت بیش از حد یا پر حسی (بیش حسی) لامسه

کودکی که دچار حساسیت بیش از حد است معمولا با محرکات حسی معمولی بیش از حد تحریک می شود و نسبت به ان حالت تدافعی پیدا می کند (تدافع لمسی).

پرحسی لمسی علائم زیر را دارد:

- از حمام، آرایشگاه، مسواک زدن، گرفتن ناختن، باد و باران متنفر است.

- بد غذا هستند، هر غذایی را نمیخورند و از خوردن غذاهای جدید امتناع می ورزند.

- ممکن است با لمس آرام و بغل شدن مضطرب شود. (تدافع لمسی)

- از راه رفتن روی شن، چمن و ماسه متنفر است.

- تمایل به پوشیدن بعضی لباس ها، کلاه و دستکش ندارد.

- از حضور در مکان های شلوغ متنفر است.

- راه رفتن روی پنجه

- از ایستادن در صف متنفر است.

2.عدم حساسیت یا کم حسی (حس جویی) لامسه

برخی کودکان نسبت به محرک وارده کم پاسخ ده هستند.این کودکان به دنبال تحریکات شدید حسی می باشند و در شرایط زندگی روزمره بی قرار،پرتحرک و هیجان طلب به نظر می رسند.

کم حسی لامسه علائم زیر را دارد:

- تحمل درد بالایی دارند، متوجه ضربه های سطحی نمی شوند.

- معمولا ظاهر نامرتب و حتی کثیف دارند.

- علاقه دارد به مدت طولانی غذا یا هر چیز دیگر در دهانش باشد.

- علاقه به دست زدن و لمس وسایل و افراد

- در موارد شدید، گاز گرفتن خودش یا خوبیدن سر دارد.

- ممکن است اشیا را لیس بزند.

- علاقه به لباس های تنگ

درمان

در درمان مشکل حس لامسه، تکنیکهای کنترل شده در جهت ارائه محرکهای حسی مشخص به فرد توسط کاردرمانگر حسی به کار گرفته می شود که از جمله این تکنیکها می توان به ماساژهای مشخص حسی اشاره نمود. 

کاردرمان حسی بر اساس ارزیابی اولیه و با در نظر گرفتن اولویتهای درمانی، نسبت به ارائه محرکهای حسی در سطوح و شدت مشخص اقدام می نماید و در طی فرایند درمان حسی، از ابزارها و وسایل لازم جهت ارائه محرکهای مختلف از جمله دما، فشار و … بهره می برد.

همچنین به دلیل اضطراب و تنش بالای کودکان در مواجهه با محرکهای حسی، فرایند بازی درمانی با ارائه محرکهای یاد شده در جریان بازی های لذت بخش می تواند کودک را در رویارویی و  تقویت خودکنترلی در زمان رویایی با محرکهای یاد شده یاری نماید.

همچنین خانواده های کودکانی که امکان بهره مندی از خدمات حضوری درمان را دارا نبوده می توانند از طریق درمان آنلاین و کاردرمانی آنلاین، با فرا گرفتن آموزش های لازم و با مناسب سازی شرایط محیطی زندگی کودک و ارائه محرکهای حسی طبق برنامه مشخص، نقش موثری در درمان مشکل حس لامسه کودک خود ایفا نمایند.

بازی‌های تقویت حس لامسه کودکان

برای تقویت حس لامسه در کودکان شیرخوار و نوزادان می‌توانید از بازی‌های خاصی کمک بگیرید. اساسا در برنامه ریزی روزانه برای کودکان بازی جایگاه ویژه‌ای دارد. شما می‌توانید از بازی‌های مختلف برای تقویت حواس مختلف کودک و نوزاد خود کمک بگیرید. 

گِل چسبناک

می‌توانید با ترکیب آب و چسب مایع و نشاسته مایع گِل مخصوصی درست کنید و به کودک بدهید تا آن را لمس کند و با آن بازی کند. 

سطل کف

مقداری کف صابون را در سطلی بریزید و در اختیار کودک قرار دهید. از صابون‌هایی استفاده کنید که چشم کودک را نمی‌سوزانند. 

سینی پر از آب

یک سینی لبه دار را با آب پر کنید. در صورت تمایل مقداری رنگ خوراکی در آن بریزید. چند توپ کوچک و اسباب‌بازی پلاستیکی را هم در آب سینی بگذارید و اجازه بدهید کودک هر طور که می‌خواهد بازی کند. کودک با این بازی لمسی حس فوق‌العاده‌ای را تجربه خواهد کرد.

بادکنک فشاری

یک بادکنک را با مقداری نشاسته ذرت یا آرد سیب‌زمینی پر کنید و سر آن را گره بزنید. یک سمت بادکنک را نقاشی کنید و برای آن چشم و دهان و بینی و... بگذارید و اجازه دهید کودک با آن بازی کند و نرمی این عروسک دست‌ساز را احساس کند.